سوال:
برای خرید در مورد یک دستگاه تراکتور ۶سیلندر جاندیر با بنگاه در خصوص ویژگی هایش مذاکره کردم و بااین بنگاه ماشین آلات کشاورزی قرار داد بستم ولی انزمان بدلیل ضیق وقت قادر به رویت دستگاه نشدم و منتظر شدم که در مزرعه خودم تحویل بگیرم اما در زمان تحویل یک تراکتور فرگوسن ۴سیلندر ۴۷۵را در مزرعه پیاده کردند.حالا با این تناقض چه باید بکنم آیا می توان فسخ قرارداد کنم و پول خودم رو پس بگیرم؟
جواب:
شما با توجه به اینکه در مورد مال در گذشته یک تعریف و تصور وجود داشته ودر وصف مال با بنگاه دار مذاکره کرده اید اما به هر دلیل موفق به روئیت مال نشده اید بنابراین به استناد " خیار روئیت" یا "خیار تخلف وصف" حق فسخ خواهید داشت و میتوانید برای فسخ معامله وباز پس گیری اصل پول و خسارت را مطالبه کنید.لذا ابتدا و خیلی فوری از طریق اظهار نامه به بنگاه دار و سپس از طریق مراجعه به دستگاه قضایی پیگیری و اقدام کنید
برابر ماده ۴۱۰ قانون مدنی :«اگر کسی مالی را ندیده باشد و آن را فقط به وصف بخرد، بعد از دیدن اگر دارای اوصافی که ذکر شده است نباشد مختار می شود که بیع را فسخ کند یا به همان نحو که هست قبول کند.» نکته حائز اهمیت آنکه این خیار در بیع عین معین یا درحکم عین معینی جاری بوده و در فروش مال کلی راه ندارد و در همین خصوص ماده ۴١۴ قانون مدنی مقرر داشته است: «در بیع کلی خیار رویت نیست و بایع باید جنسی را بدهد که مطابق با اوصاف مقرره بین طرفین باشد.» مضافا آنکه حق فسخ مقرر در این ماده ناظر به موردی است که کسی مالی را ندیده و فقط به وصف، آن را خریده باشد و بعد از دیدن معلوم شود که دارای اوصاف مقیده نبوده است. فلذا بدیهی است که اگر طرفین اوصاف معینی را برای مبیع ذکر نکرده باشند مورد مشمول این ماده نخواهد بود. برای فروشنده ای هم که مبیع را ندیده است و به وصف می فروشد خیار فسخ ایجاد می شود که در همین رابطه ماده ۴١١ قانون مدنی مقرر داشته است:«اگر بایع مبیع را ندیده ولی مشتری آن را دیده باشد و مبیع غیر اوصافی که ذکر شده است را دارا باشد، فقط بایع خیار فسخ خواهد داشت» چرا که خیار رویت برای جبران ضرر کسی است که کالایی را ندیده و به وصف خریده است.
برابر ماده ۴۱۲ قانون مدنی:«هر گاه مشتری بعض از مبیع را دیده و بعض دیگر را به وصف یا از روی نمونه خریده باشد و آن بعض مطابق یا نمونه نباشد می تواند تمام مبیع را رد کند یا تمام آن را قبول نماید.» چه آنکه تبعیض در معامله بر خلاف مفاد تراضی و به زیان طرف قرارداد است و نباید بر او تحمیل شود.
طبق ماده ۴۱۳ قانون مدنی :«هر گاه یکی از متعایعین مالی را سابقاً دیده و به اعتبار رویت سابق معامله کند و بعد از رویت معلوم شود که مال مزبور اوصاف سابقه ندارد، اختیار فسخ خواهد داشت.» این ماده چهره دیگری از ماده ۴۱۰ قانون بوده و مطابق ماده ۴۱۵ قانون مذکور؛ «خیار رویت و تخلف وصف بعد از رویت فوری است.»
حالا اگر بعدا خریدار یا فروشنده متوجه شوند که کالایی که مورد معامله قرار گرفته، چیزی نبوده که تصور می کردند در بعضی موارد راه حل هایی برای از بین بردن زیان وجود دارد..
۱- اگر شناخت کالا با رؤیتِ آن در زمان انجام معامله بوده است، در صورت عدم آگاهی مشتری به عیب کالا، می تواند از خیار عیب برای فسخ معامله استفاده کند. (فسخ معامله به معنای اختیار یک طرف برای باطل کردن معامله است)
۲- اگر شناخت کالا به واسطه رؤیتی باشد که در گذشته وجود داشته مشتری با خیار رویت می تواند معامله را فسخ کند. به این معنا که بعد از معامله متوجه شده است که اوصاف کالا چیزی نبوده که قبلا دیده‌است.
۳-اگر شناخت کالا با اوصافی باشد که توسط فروشنده ذکر شده است دو حالت پیش می آید:
اول اینکه کالای مشخصی مدنظر طرفین بوده‌است؛ مثلا (در حقوق این معامله را بیعِ عینِ معین مینامند)
اگر بعد از معامله مشخص شود که ان چیزی که گفته شده نبوده‌است در این حالت مشتری اختیار فسخ (برهم زدن معامله) را به استناد خیار تخلف وصف دارد.
دوم حالتی است که فروشنده با ذکر اوصاف تلاش می کند کالایی را معرفی نماید بدون اینکه کالای معینی را مدنظر داشته باشد؛ مثلا پنج تن گندم درجه یک فومن. فروشنده باید کالایی با این اوصاف پیدا کند و به خریدار تحویل بدهد. (در حقوق به این گونه معاملات بیع کلی گفته میشود)
در این حالت اگر کالایی که تحویل خریدار شده است دارای این ویژگیها نباشد، میتواند کالا را پس بدهد و از فروشنده بخواهد کالایی مطابق قرارداد به او تحویل بدهد.
1- درصورتی‌که به هر دلیلی فروشنده نتواند کالایی را با آن اوصاف پیدا کند میتواند با استناد به خیار تعذر تسلیم معامله را بر هم بزند.
2- اگر خرید از روی نمونه‌ای از کالا باشد، فروشنده موظف است کالایی مشابه نمونه تحویل دهد. اگر کالای تحویل داده شده مشابه نمونه نباشد به این معناست‌که خریدار به تعهد خود عمل نکرده است. خریدار کالا را برمی گرداند تا کالایی که واقعا مدنظر طرفین بوده است تحویل خریدار داده شود.
3- البته در این مورد هم امکان دارد کالای مشخصی مدنظر طرفین باشد(کالا عین معین باشد). در این صورت خریدار حق فسخ معامله را با استفاده از خیار تخلف وصف دارد.
4- اگر معامله از روی عکس کالا بوده است همان دوحالتی که قبلا بیان شد ممکن است وجود داشته باشد:
حالت اول: در بعضی سایت ها تصویری از کالا گذاشته میشود تا خریداران با مشاهده آن به اوصاف کالا علم پیدا کنند. نه اینکه دقیقه همان کالایی که از آن تصویر گرفته شده‌است به او تحویل داده شود. در این صورت اگر کالا متفاوت باشد خریدار آن را پس میدهد و کالایی که دارای اوصاف مورد نظر است تحویل می گیرد. این مورد در مورد سایت هایی مانند دیجی کالا صادق است.
حالت دوم: گاهی افراد در بعضی نرم افزارها اقدام به فروش اموال دست دوم خود می نمایند. در این صورت خریدار دقیقا همان کالایی که از آن تصویربرداری شده مطالبه می کند. در صورتی که کالا دارای اوصاف ذکر شده نباشد با توجه به خیار تخلف وصف خریدار معامله را فسخ می‌کند.
موارد اعمال خیار تخلف از وصف و رویت به شرح ذیل است:
1- اگر کسی مالی را ندیده و آن را فقط بنا بر اوصافی که از آن شنیده بخرد و بعد از دیدن آن مشخص شود مورد معامله اوصاف مذکور را نداشته است خریدار می تواند با خیار تخلف از وصف و رویت معامله را فسخ نماید.
2- اگر شخصی مالی را ندیده و آنرا فقط بنا بر اوصافی که از آن شنیده بخرد و بعد از دیدن آن مشخص شود مورد معامله اوصاف بهتری داشته معامل یا انتقال دهنده می تواند با خیار تخلف از وصف و رویت آن معامله را فسخ نماید.
3- اکر هریک از طرفین معامله سابقا مالی را دیده باشند و به اعتماد رویت سابق معامله کنند و بعد از رویت معلوم شود که مال مزبور فاقد اوصاف سابق است زیان دیده حق فسخ معامله را خواهد داشت.
1- خیار تخلف از وصف و رویت برای هر دو طرف معامله می باشد فلزا اگر بایع نیز ثمن معین را ندیده باشد و صرفا بر اساس
اوصاف شنیده شده از آن معامله را واقع سازد در صورتیکه اوصاف مذکور در معامله وجود نداشته باشد بایع نیز حق فسخ دارد .
2- خیار تخلف از وصف و رویت مختص بیع نبوده و در سایر عقود لازم نیز راه دارد
3- هرگاه مشتری قسمتی از مبیع را دیده باشد و قسمت دیگر را به وصف بخرد یا از روی نمونه خریده باشد و آن بعض یا قسمت مطابق وصف و نمونه نباشد مشتری نمی تواند در معامله تبعیض کند و قسمتی از آن را که مطابق نمونه و وصف نبوده را با خیار تخلف از وصف و رویت فسخ کند و باقی را نگه دارد بلکه وی می تواند یا کل معامله را فسخ کند یا اینکه تمام معامله را همان طوری که هست قبول کند.
4- خیار تخلف از وصف و رویت بعد از رویت فوری است .
5- خیار تخلف از وصف و رویت فقط در عین معین و کلی در معین راه دارد و در صورتیکه مبیع کلی فی الذمه باشد خیار تخلف از وصف و رویت راه ندارد در بیع کلی در صورت تخلف می توان بایع را به تسلیم مورد معامله مطابق اوصاف مقرر در عقد الزام نمود پس اگر شخصی 2 تن سیب گلاب دماوند را بخرد و بعد از تسلیم مشخص شود 200 کیلوی آن سیب گلاب دماوند نبوده است خیار تخلف از وصف ایجاد نمیشود بلکه مشتری می تواند بایع را الزام کند که این 200 کیلو را نیز مطابق وصف از سیب دماوند تسلیم کند.
نکته: خیار رویت و تخلف وصف فوری هستند؛ به این معنا‌که خریدار یا فروشنده به محض آگاه‌شدن از آن باید اقدام به فسخ معامله نمایند. البته اگر ادعا کنند که به وجود چنین اختیاری برای فسخ معامله آگاه نبوده‌اند با تاخیر هم پذیرفته می شود.
درصورتی‌که وصف کالا برای طرفین به حدی مهم بوده که در قرارداد به صورت شرط ذکر شده است، در صورت فقدان آن طرفین با استناد به خیار تخلفِ شرطِ صفت می توانند معامله را برهم بزنند. مثلا خرید ویلا به شرطی که رو به دریا باشد.
در مورد فقدان صفتی که در قرارداد شرط شده است، فوریت وجود ندارد. به این معنا که لازم نیست فرد اثبات کند که به محض آگاه‌شدن از نبود صفت اقدام به فسخ معامله نموده‌است
فریبا سلیمان پور کارشناس و مشاور حقوقی
شماره تماس:09104915236
