قرداد همسان و ناهمسان

سوال:

من تولید کننده گوجه فرنگی هستم و قصد دارم با یکی از شرکت های صنایع رب سازی قرارداد ببندم می خواهم بدانم چه مواردی را باید مدنظر  قرار بدهم؟

جواب:

قبل از هر چیز باید اول بررسی گردد که چه نوع قراردادی در حال انعقاد است. اگر قرارداد از نوع همسان وصف استاندارد باشد طرف معامله کننده حق دخل تصرف در مفاد قرار داد را ندارد که در اینجا لازم است قبل توافق و انعقاد  مفاد قرارداد مطالعه و تجزیه و تحلیل گردد اما اگر قرارداد از نوع همسان وصف غیر استاندارد باشد طرف قرارداد با توافق طرفین می توانند در برخی از مفاد آن دخل و تصرف نمایند.با توجه به اینکه قرارداد همسان(تیپ) یکی از قراردادهای است که در حوزه کشاورزی عمدتا در فعالیت های که طرف دولت، موسسات خصوصی یا صنایع کشت و صنعت و بانک است معمولا پیش می آید بطور مثال در اخذ تسهیلات، کشاورزی قراردادی، قرارداد با صنایع، انواع خریدها اعم از تضمینی و توافقی و حمایتی بکار می آید.

در ادامه برای آشنایی بیشتر با انواع قراردادها مطالبی به شرح زیر بیان می گردد:

تعریف و مواد قانونی: قرارداد عبارت است از توافق اداری دو طرف که در نتیجه آن رابطه جدیدی بوجود می آید یا رابطه حقوقی موجود را تغییر می دهد

ماده 183 قانون مدنی: عقد عبارت است از اینکه یک یا چند نفر در مقابل یک یا چند نفر دیگر تعهد بر امری نمایند و مورد قبول آنها باشد.مراد از عرف، جمع عادت با شاخص تکرار است که تأئید و اجماع عقلاء جامعه را به همراه دارد.

سند قرارداد همسان، لزوماً واجد ارزش ماهوی و یکپارچگی حقوقی در مفاد و شروط قرارداد مدنظر نیست و قدر متیقّن امر، ارائه یک صورت ظاهری (شکلی) از قرارداد است.

-         عقود معیّن: عقودی است که در قانون نام خاص دارد و قانونگذار شرایط انعقاد وآثار آن را معیّن کرده است.

قرارداد همسان:

سندی که در آن، مفاد و شروط یک عقد، از پیش و به صورت مکتوب، تنظیم و تدوین ‌شده باشد و به عنوان یک نمونه، الگو، نوع (تیپ) ، ساختار و یا قالبِ آمادۀ معتبر نزد عرفِ (عام و یا خاص)، در دسترس متعاملین قرار داشته باشد و انعقاد قرارداد مدنظر ایشان را تسهیل و تسریع کند، «سند همسان قراردادی» و مجازاً (به علاقۀ مشارفت)، «قرارداد همسان (مدوّن)» نامیده می‌شود.از منظر نظام فنی و اجرایی کشور، قرارداد همسان، قراردادی است که موافقتنامه، شرایط عمومی، شرح خدمات و حق‌الزحمۀ مصوّب داشته باشد. تعریف اخیر با تعریف عقد معیّن تبعی، سازگار است نه قرارداد همسان. در واقع قراردادی که عنوان، احکام و آثار آن در قوانین کشور احصاء شده، «عقد معیّنِ ذاتی» و قراردادی که عنوان، احکام و آثار آن به تبعِ (در پیِ) اذن قانونگذار، در مقرّرات کشور آمده، «عقد معیّنِ تبعی» است.

قرارداد همسان، دو دستۀ کلّی «با وصف استاندارد (قرارداد استاندارد)» و «فاقد وصف استاندارد» را در بر می‌گیرد.

    :  :قرارداد همسان با وصف استاندارد

قرارداد همسان با وصف استاندارد یا «قرارداد استاندارد»، قرارداد همسانی است که طرفین/یک طرف قرارداد، حقِّ دخل و تصرّف درمفاد و شروط از پیش تنظیم و تدوین‌شدۀ آن را ندارند

:   قرارداد استاندارد الحاقی

             قرارداد همسانی است که طرفین/طرفی از قرارداد، بدون حقّ انتخاب، بایستی به آن ملحق شوند

قرارداد استاندارد الحاقی یک‌جانبه، از سوی یک‌طرف و عمدتاً «طرف قوی» قرارداد، تنظیم و طرف دیگر، ملزم به پذیرش (الحاق) و در غیر این صورت، رها کردن آن (عدم الحاق) است.

            قراردادهای استاندارد الحاقی دوجانبه، از سوی یک شخص ثالث (غیر از متعاملین)،  تنظیم و اطراف قرارداد مطابق قاعدۀ آمره و یا در موقعیت خاص برای انعقاد، بایستی به آن ملحق شوند.

قرارداد استاندارد الحاقی دوجانبۀ ذاتی، قراردادی است که تنظیم‌کنندۀ آن، سازۀ حقوقی حقوق عمومی بوده و طرفین، بر مبنای قانون و یا مقرّرۀ آمرۀخاصی، ملزم به الحاق هستند.

قرارداد الحاقی دو جانبۀ ذاتی، از جنبۀ اداری (و نه لزوماً حقوقی) مستقل از طرفین قرارداد باشد قرارداد موصوف، «الحاقی دوجانبۀ ذاتی مستقل» و در غیر این صورت، «الحاقی دوجانبۀ ذاتی وابسته» است.

قرارداد استاندارد در حکم الحاقی: قرارداد استاندارد در حکم الحاقی، قرارداد همسانی است که طرفین/طرفی از قرارداد، بدواً الزامی به الحاق ندارند و لیکن در صورت سکوت (فقدان سند قراردادی مطلوب)، بایستی به آن ملحق شوند. از این رو، می‌توان این نوع قرارداد را، استاندارد ارشادی – الحاقی نامید..

قرارداد همسان فاقد وصف استاندارد:

قرارداد همسان فاقد وصف استاندارد، قرارداد همسانی است که طرفین/یک طرف قرارداد، حقِّ دخل و تصرّف در مفاد و شروط از پیش تنظیم و تدوین‌شدۀ آن را دارند.در واقع قرارداد مذکور که دو دستۀ کلّی ارشادی و در حکم ارشادی را در بر می‌گیرد، فاقد وصف الزام‌آور است.

قرارداد همسان فاقد وصف استاندارد ارشادی: این قرارداد توسط طرفی از قرارداد و یا ثالث (سازۀ حقوقیِ حقوق عمومی و یا خصوصی)، تنظیم و تدوین گردیده است و جنبۀ راهنمایی و ارشادی صرف دارد به‌نحوی‌که هیچ الزامی برای طرفین در الحاق به آن وجود ندارد..

قرارداد همسان ارشادی یک جانبه، از سوی یکی از طرفین قرارداد (معمولاً فروشندۀ کالا و خدمات و یا اداره‌کنندۀ قرارداد) تنظیم و برای مذاکره و یا دریافت پیشنهاد متقابل، به طرف دیگر ارائه می‌گردد. طرف دیگر می‌تواند مفاد آن را تغییر داده و در نهایت با تراضی و توافق اراده‌ها، قرارداد منعقد گردد.

قرارداد همسان ارشادی دوجانبه، توسط سازۀ حقوقی حقوق خصوصی، تنظیم و تدوین شده و به عنوان راهنما، در اختیار اشخاص قرار دارد و متعاملین با آزادی و اختیار کامل و در صورت تمایل ضمن قابلیت ویرایش و اعمال تغییرات می‌توانند از آن برای انعقاد قرارداد خویش بهره‌مند گردند.

قرارداد همسان فاقد وصف استاندارد: در حکم ارشادی

قرارداد در حکم ارشادی یا الحاقی – ارشادی، قراردادی همسان است که به جهت وصف غالب خویش، بدواً چهرۀ الحاقی دارد (هر چند برای طرفین قرارداد مدّنظر، واجد وصف الحاقی نباشد)، لیکن به‌تبعِ (در پیِ) تغییر محیط بودجه، وصف الحاقی آن زائل و وصف ارشادی آن تجلّی می‌یابد.

 :    قرارداد ناهمسان

هرگاه متعاملین، برای انعقاد قرارداد مدنظرشان، «سند همسان قراردادی» در اختیار نداشته باشند، سند تنظیم‌شده از سوی مشارٌالیهما، «سند ناهمسان قراردادی» و مجازاً (به علاقۀ مشارفت)، «قرارداد ناهمسان (مدوّن)» نامیده می‌شود. قرارداد ناهمسان، تحت یک الگو (استاندارد و یا فاقد وصف مذکور) و یا بدون وجود الگو، توسط یک طرف قرارداد و یا متعاملین، تنظیم می‌گردد. آنچه اهمیّت دارد آن است که قرارداد ناهمسان تولید‌شده، بایستی در نظم حقوقی، دارای اثر باشد.

قرارداد ناهمسان با وصف استاندارد:

در قرارداد ناهمسان با وصف استاندارد، متعاملین به مفاد و شروط یک قرارداد با وصف استاندارد نمی‌پیوندند، بلکه مشارٌالیهما، بایستی به یک الگوی با وصف استاندارد برای تنظیم قرارداد، ملحق شوند تا از طریق آن، مفاد و شروط قرارداد فی‌مابین خویش را تنظیم و تدوین نمایند.

ناهمسان فاقد وصف استاندارد:قرارداد ناهمسان فاقد وصف استاندارد، قراردادی است ناهمسان که الگویی با وصف استاندارد ندارد. این قرارداد به دو دستۀ فاقد وصف استاندارد با الگوی ارشادی و فاقد الگوی ارشادی تقسیم می‌گردد.

قرارداد ناهمسان فاقد وصف استاندارد با الگوی ارشادی (قرارداد ناهمسان ارشادی)، قرارداد ناهمسانی است که در تنظیم مفاد و شروط آن الزامی در الحاق به الگوی خاص وجود ندارد، لیکن الگوی ارشادی جهت تنظیم قرارداد وجود دارد که طرفین بتوانند در صورت تمایل از آن بهره‌مند شوند؛ نظیر، «قرارداد مناقصه» با الگوی قانون برگزاری مناقصات، برای غیر مشمولان قانون پیش‌گفته.

 

قرارداد ناهمسان فاقد وصف استاندارد فاقد الگوی ارشادی، قرارداد ناهمسانی است که، برای تهیۀ آن غیر از قواعد عمومی قراردادها، الگویی وجود ندارد. قرارداد مذکور قطعاً یک قرارداد غیر معیّن (نامعیّن) موضوع «مادّه 10» قانون مدنی است.

نکته: نهایتا به نولیدکنندگان محصولات کشاورزی که قصد فروش محصولات خود را دارند تاکید می گردد حتی الامکان از قرارداد همسان ارشادی یک جانبه،  که تعریف آن در بالا آمد استفاده نمایند.در غیر اینصورت به منظور جلوگیری از بروز  هرگونه تبعات ناشی از دعاوی حقوقی، حتما از حضور یک کارشناس متخصص درحوزه قراردادها در کنار خود بهره ببرند.

برخی مطالب این مطلب برگرفته از مطالب آقای حمید حسین زاده گرفته شده است.

فریبا سلیمان پور کارشناس و مشاور حقوقی

09104915236