استصناع

سوال:

عقد استصناع چیست و آیا بانک می توانند برای محصولات کشاورزی(تولید مرکبات) عقد استصناع منعقد کند؟

پاسخ:

برای محصولات کشاورزی عقد استصناع ممنوع است.

واژه استصناع در لغت از باب استفعال از مادة «صنع» است و به معنای طلب و سفارش ساخت چیزی را می‌گویند

استصناع عقدی است که به موجب آن یکی از طرفین در مقابل مبلغی معین، متعهد به ساخت (تولید، تبدیل و تغییر) اموال منقول و غیرمنقول، مادی و غیرمادی با مشخصات مورد تقاضا و تحویل آن در دوره زمانی معین به طرف دیگر می‌شود.  به عبارت دیگر

عقد استصناع مربوط به خرید و فروش در آینده است.   

عقدی است که کالا در هنگام تنظیم قرارداد وجود ندارد ولی فروشنده تعهد می‌کند که آن را فراهم کند و در موعد مقرر تحویل دهد..

انواع استصناع

 

۱. سفارش ساخت و تکمیل کالا یا طرح نیمه تمام

گاهی تولید کننده‌ای بدون سفارش، شروع به تولید کالایی چون قالی، ساختمان، کشتی و هواپیما کرده و مراحلی از تولید را پشت سر می‌گذارد آن گاه مشتری آن را می‌بیند و تقاضا می‌کند تا تولید کننده آن را تکمیل کرده تحویل او دهد، تولید کننده تقاضا را پذیرفته و طبق قرارداد متعهد می‌گردد در مقابل مبلغ معینی (که به توافق می‌رسند) کالا را ساخته در زمان معینی تحویل مشتری دهد و مشتری نیز متعهد می‌شود بهای کالا را طبق قرارداد بپردازد.

 

۲. سفارش ساخت تعدادی از کالای تولیدی یک تولید کننده

گاهی شخص حقیقی یا حقوقی به تولید کننده‌ای سفارش تولید و تحویل تعداد معینی از کالای تولیدی آن تولید کننده را می‌دهد، برای مثال مدرسه‌ای یا دانشگاهی به کارخانة تولید کنندة محصولات چوبی، سفارش ساخت هزار عدد میز و صندلی می‌دهد یا شرکت حمل و نقلی سفارش ساخت پنجاه دستگاه کامیون به کارخانة خودرو سازی می‌دهد و سازنده طبق قرارداد متعهد می‌شود در مقابل مبلغ معین در زمان مشخص کالاهای مورد نظر را ساخته و تحویل دهد.

 

۳. سفارش ساخت کالا با ویژگی‌های خاص

گاهی سفارش دهنده، سفارش ساخت تعدادی کالا با ویژگی‌های خاص را به سازنده می‌دهد، برای مثال شرکت کشتیرانی یا هواپیمایی سفارش ساخت کشتی یا هواپیمای با ظرفیت، قدرت، دکوراسیون، رنگ و نقش خاصی را به کارخانه کشتی سازی یا هواپیما سازی می‌دهد و سازنده طبق قراداد متعهد می‌شود در مقابل مبلغ معین در زمان مشخص کالای مورد نظر را ساخته و تحویل دهد.

 

۴. سفارش احداث طرح و پروژه‌ای با ویژگی‌های خاص

گاهی سفارش دهنده، سفارش احداث و تحویل طرح و پروژة خاصی با مشخصات معین را به سازنده می‌دهد، برای مثال دولت سفارش ساخت دانشگاه،گلخانه آموزشی یا تحقیقاتی ، دبیرستان یا بیمارستانی را در مکان معین با مساحت و ظرفیت و مصالح مشخص به پیمانکاری می‌دهد یا ساخت جاده، اتوبان یا فرودگاهی را به شرکت راه و ساختمانی سفارش می‌دهد و سازنده طبق قرارداد متعهد می‌شود طی زمان بندی معین در مقابل مبلغ معین، طرح مورد نظر را ساخته و تحویل دهد.

 

۵. سفارش ساخت برای انجام معامله

گاهی سفارش دهنده قراردادی با سازنده منعقد نمی‌کند ولی در عین حال سفارش ساخت تعدادی کالا را می‌دهد و با سازنده قرار می‌گذارد که در صورت ساخت براساس قیمت معین از او خریداری کند

بانک‌ها به جز بخش محصولات کشاورزی، می‌توانند به‌منظور گسترش بخش‌های تولیدی از قبیل صنعت و معدن، مسکن و کشاورزی و ساخت کارخانه قارچ یا گلخانه و صنایع تبدیلی تسهیلات لازم را به مشتریان در قالب عقد استصناع اول اعطا کرده و سپس بر اساس عقد استصناع دوم قرارداد ساخت را به سازنده واگذار کنند. آن‌گونه که در دستورالعمل (ماده ۲) ذکر شده اولا اعطای تسهیلات بانکی با موضوع عقد استصناع در محصولات کشاورزی ممنوع است و ثانیا با دوگونه عقد استصناع مواجه هستیم.

بانک به دو شیوه می تواند عقد استصناع را به کار گیرد:

ـ بانک مجاز است که مطابق عقد استصناع کالایی را بخرد و آن راطی اقساط و یا پرداخت موجل( مدت دار ) به خریدار بفروشد. به این شیوه اصطلاحا عقد استصناع فروش گفته می شود.

ـ همچنین بانک می تواند به عنوان فروشنده کالایی با اوصاف و شرایط معلوم با خریدار وارد عقد استصناع شده و سپس در مقام خریدار و به موجب یک عقد استصناع موازی با تولید کننده کالای موصوف قرارداد استصناع امضا نماید. به این شیوه اصطلاحا عقد استصناع موازی گفته می شود پرداخت ثمن معامله در هر دو قرارداد می تواند نقد و یا موجل( مدت دار) و یا در قالب اقساط باشد.

 

طبق ماده ۲۱۶ قانون مدنی مورد معامله باید مبهم نباشد مگر در موارد خاصه که علم اجمالی به آن کافی است

ماده ۳۴۲ قانون مدنی مقدار و جنس و وصف و مبیع باید معلوم باشد و تعیین مقدار آن به وزن یا کیل یا عدد یا ذرع یا مساحت یا مشاهده تابع عرف بلد است

ماده ۱۹۰ قانون مدنی

برای صحت هر معامله شرایط ذیل اساسی است:

۱) قصد طرفین و رضای آنها

۲) اهلیت طرفین

۳) موضوع معین که مورد معامله باشد

۴) مشروعیت جهت معامله

نکته: بنابراین کشاورزان باید بدانند در زمان عقد قرارداد چه چیزی را معامله می کنند و چه مفادی را امضا می کنند.

فریبا سلیمان پور کارشناس و مشاور حقوقی

شماره تماس: [phone]